བླ་མ་རིན་པོ་ཆེའི་གསུང་གི་སྒྲ་ཐག་ཞིག་གི་ནང་དོན་འགའ་ཞིག་སོར་བཞག་ཏུ་བཀོད་ན།

ད་ངས་མང་པོ་མི་བཤད་ཐུབ་ཆོག་བྱིན་རླབས་གཏེར་མཛོད་ཀྱི་ནང་ན།   ཞིང་དང་དུས་འདིར་རིན་ཆེན་རྣམ་གསུམ་གྱི།  །སྣང་བ་ཇི་སྙེད་ཁྱེད་ཀྱི་འཕྲིན་ལས་ཉིད།  ཅེས་གསུངས་ཡོད་ནི་རེད།   དེའི་དོན་ཅི་རེད་ཟེར་ན།   ད་ལྟ་འཇིག་རྟེན་གྱི་ཁམས་འདིར་སངས་རྒྱས་དང་དམ་པའི་ཆོས་འཕགས་པའི་དགེ་འདུན་ཇི་སྙེད་ཅིག་ཡོད་པ་ཐམས་ཅད་ཀུན་ཀྱང་སྟོན་པ་ཐུགས་རྗེ་ཅན་གཅིག་གི་རྣམ་འཕྲུལ་རེད།  ང་ལྟ་བུ་ལ་མཚོན་ན་ཁ་ནས་ཆོས་ཞིག་བཤད།  རྒྱུད་ན་དད་པ་རེ་སྐྱེ་རྒྱུ་ཡོད་པ་དེ་ཡང་ནི་སྟོན་པ་ཐུགས་རྗེ་ཅན་གྱི་ཐུགས་རྗེའི་རྩལ་ལས་ཤར་བ་རེད། བཅོམ་ལྡན་འདས་ཀྱིས་ཀྱང་ཉན་ཐོས་དང་རང་སངས་རྒྱས་དང་བྱང་ཆུབ་སེམས་དཔའ་དང་བླ་མ་དགེ་བའི་བཤེས་གཉེན་རྣམས་ཀྱིས་ཆོས་ཚིགས་བཞི་ཞིག་བཤད་པ་ཡན་ཆད་སྟོན་པའི་ཐུགས་རྗེ་ལས་ཤར་བ་ཞིག་ལས་རང་སྟོབས་ཀྱིས་ཆོས་གཅིག་ཀྱང་བཤད་མི་ནུས་ཞེས་གསུངས་ནི་རེད།  དཔེར་ན་ངས་ཆོས་ཤིག་བཤད་ནས་ཁྱེད་རྣམ་པ་གང་ཟག་གཅིག་གི་རྒྱུད་ལ་དད་པ་ལན་གཅིག་དང་སྙིང་རྗེ་ཉག་མ་རེ་སྐྱེ་ཐབས་ཐོན་ན་ཡང་དེ་ཡང་སྟོན་པ་ཐུགས་རྗེ་ཅན་གྱི་ཐུགས་རྗེ་དང་བྱིན་རླབས་རེད།   
今天，我不讲太多。《释迦牟尼佛修法仪轨·加持库藏》中有这样一句：‘此刹此时一切三宝相，均是佛陀您之事业也。’这是说什么意思呢？现在于此世间界，尽其所有的一切佛陀、正法、圣僧，都是本师大悲尊一体的幻化，即便像我现在口中解说一句佛法、相续中生起一点信心，都是由本师大悲尊大悲力中显现。出有坏说：‘声闻、独觉、菩萨及诸善知识，乃至宣说四句偈，均由本师大悲显现，若依自力，虽一法亦不能说。’比如，我讲解一法，你们诸位中任何一人相续中能够生起一次信心、生起一丝慈悲，那也是本师大悲尊的大悲和加持。

དེ་ཕྱིར་སྐྱབས་མཆོག་མཚུངས་མེད་གཅིག་པུ་རུ།  གསུངས་ཏེ།  ངེད་བོད་པ་ཚོས་སྤྱན་རས་གཟིགས་ཟེར་ཁ་ཁ་ཞིག་ཡོད་སྣང་ཤར།  འཇམ་དཔལ་དབྱངས་ཟེར་ཁ་ཁ་ཞིག་ཡོད་སྣང་ཤར།  ཨོ་རྒྱན་རིན་པོ་ཆེ་ཟེར་ཁ་ཁ་ཞིག་ཡོད་སྣང་ཤར་ནས་གཅིག་ལ་གསོལ་བ་བཏབས་ན་ཅིག་ཤོས་ཀྱི་བྱིན་རླབས་མི་འབྱུང་སྣང་ཤར་ནི་རེད་ད།  དེ་ལྟ་བུ་མ་རེད།  ཐམས་ཅད་ཀུན་ཀྱང་སྟོན་པ་ཐུགས་རྗེ་ཅན་གྱི་བདག་རྐྱེན་ལས་ཤར་བ་དང་སངས་རྒྱས་ཤཱཀྱ་ཐུབ་པའི་རྣམ་འཕྲུལ་རེད།  སངས་རྒྱས་ཤཱཀྱ་ཐུབ་པ་གཅིག་པུ་ལ་གསོལ་བ་བཏབ་སྐྱབས་སུ་སོང་ན།  དུས་གསུམ་གྱི་སངས་རྒྱས་ཐམས་ཅད་དང་ཆོས་ཐམས་ཅད་དང་དགེ་འདུན་ཐམས་ཅད་ལ་གསོལ་བ་བཏབ་པ་དང་སྐྱབས་སུ་སོང་བའི་གོ་ཆོད་ནི་རེད། ལྷག་པར་དུ་ད་ལྟ་རང་རེ་རྣམས་ལ་དམ་པའི་ཆོས་ཀྱི་སྣང་བ་དང་བདེ་སྐྱིད་ཅུང་ཟད་རེ་ཡོད་པ་ཐམས་ཅད་སྟོན་པ་གཅིག་གི་བཀའ་དྲིན་རེད།   
‘故于无等唯一胜依怙’，在我们藏人面前，观音菩萨别别显现、文殊菩萨别别显现、邬金仁波切别别显现，如果祈祷其中一个，另一个的加持就不会生起、显现，并不是这样；而是所有一切都是由本师大悲尊的增上缘中显现、都是释迦牟尼佛的幻化。如果祈祷皈依释迦牟尼佛，等同祈祷皈依三世一切佛陀、一切正法、一切僧众。尤其是，现在诸位每个人面前，正法的显现和些许的快乐，所有一切，都是本师一者的恩德。

སྟོན་པ་ཐུགས་རྗེ་ཅན་དེའི་མཚན་ཐོས་པ་ཐམས་ཅད་དེ་ནས་སྐྱེ་བ་ཚེ་རབ་ཏུ་ངན་སོང་གསུམ་དུ་མི་སྐྱེ་བར་བྱང་ཆུབ་ཀྱི་ལམ་ལས་ཕྱིར་མི་ལྡོག་པར་འགྱུར་བ་དང་།  སྟོན་པ་ཐུགས་རྗེ་ཅན་གྱི་མཚན་ལན་གཅིག་བརྗོད་ན་བསྐལ་བ་དུང་ཕྱུར་མང་པོའི་སྡིག་སྒྲིབ་ཐམས་ཅད་ཀུན་ཀྱང་ཐད་གར་ཡོངས་སུ་འདག་པར་འགྱུར་བ་རེད།   དེ་བཞིན་དུ་སྟོན་པ་ཐུགས་རྗེ་ཅན་དེ་རང་གི་མདུན་གྱི་ནམ་མཁར་བཞུགས་ཡོད་བསམས་ནས་ཡིད་ལ་བྱས་ན་དེ་མ་ཐག་ཏུ་དེར་ངེས་པར་དུ་བཞུགས་ནས་རྟག་པར་བྱིན་གྱིས་རློབ་པ་ལ་བསླུ་བ་ཡོད་ནི་མ་རེད།  དེར་མ་ཟད་ཚེ་འདིར་ཚེ་རིང་བར་འདོད་ན།  ནད་མེད་པར་འདོད་ན།  ལོངས་སྤྱོད་ཆེ་བར་འདོད་ན།  གཟུགས་བཟང་བར་འདོད་ན།  རིགས་མཐོ་བར་འདོད་ན། བསམ་པ་ལམ་དུ་འགྲོ་བར་འདོད་ན།  སྟོན་པ་ཐུགས་རྗེ་ཅན་ལ་གསོལ་བ་ཐོབ་དང་དེ་ལས་ངེས་པར་དུ་འབྱུང་གི   ཚེ་ཕྱི་མ་ལ་ལྷ་དང་མིའི་ལུས་རྟེན་ཁྱད་པར་ཅན་འདོད་ན་འདྲ།  བདེ་བ་ཅན་སོགས་དག་པའི་ཞིང་ཁམས་སུ་སྐྱེ་བར་འདོད་ན་འདྲ།  སྟོན་པ་ཐུགས་རྗེ་ཅན་འདི་ལ་གསོལ་བ་ཐོབ་དང་དེ་ལས་མི་འབྱུང་རྒྱུ་ཞིག་མེད་ཁུ།  དེས་ན་རང་རེ་ཐམས་ཅད་ཀྱི་སྟོན་པ་གཅིག་པུ་ཤཱཀྱ་ཐུབ་པ་རེད་པས་སྟོན་པ་ཤཱཀྱ་ཐུབ་པ་ལ་གསོལ་བ་རྩེ་གཅིག་ཏུ་ཐོབ།   
所有听闻本师大悲尊名号者，从此以后世世不生三恶趣、不退转于菩提道；若念诵一次本师大悲尊的名号，即使数亿劫之罪障也能直接完全清净。像这样，观想本师大悲尊安住在各自面前的虚空中而作意，无间之中，（本师）决定安住于他面前并恒时赐予加持，无有欺惑。不仅如此，如果想今生长寿，想无有疾病，想受用丰富，想容色美妙，想种姓高贵，想走如意道路，祈祷本师大悲尊，决定能够实现；像想要来世成人天身依，像想要生于极乐世界等清净刹土，祈祷此本师大悲尊，也没有理由不实现。所以，咱们所有人的本师都是释迦牟尼佛的缘故，应该一心祈祷本师释迦牟尼佛。

དེ་རིང་འདི་ན་འཚོགས་པ་རྣམས་ཀྱི་གཙོས་ཐམས་ཅད་ཀྱིས་དཀོན་མཆོག་གསུམ་ལ་དད་པ་ཡོད་པའི་སྟེང་ནས་མི་རེ་རེས་མ་མཐའ་སྟོན་པའི་མཚན་བརྗོད་ཁྲི་རེ་དང་སྟོན་པའི་གཟུངས་སྔགས་ཨོཾ་མུ་ནེ་མུ་ནེ་འབུམ་ཐེར་རེ་ཐོན།  ཕྱིན་ཆད་སྡིག་ལྟུང་ལ་གཟབ་གཟབ་ ཀྱིས་དང་ད་ཕན་ཆོད་ངན་སོང་གསུམ་དུ་མི་སྐྱེ་བའི་ཁེགས་དེ་ངས་ཁུར།  དེ་ནི་ནམ་ཡང་མི་བསླུ་བ་རྒྱལ་བའི་བཀའ་ལས་གསུངས་པ་དེ་ཚད་མར་བྱས་ནས་བཤད་པ་ཡིན།  
今天，以聚于此处诸位为主的所有人，在对三宝有信心的基础上，最起码每人要念诵本师名号一万遍、本师心咒‘嗡莫内莫内’十万遍。以后，依靠谨慎堕罪，我保证，以后绝对不会生于三恶道，这是从何时也不会欺惑的本师教言中，依凭成量圣教而宣说的。

བཅོམ་ལྡན་འདས་ཀྱི་གསུང་ལ་ནམ་ཡང་འགྱུར་བ་མེད།  བཅོམ་ལྡན་འདས་ཀྱི་མཚན་ཐོས་ན་བྱང་ཆུབ་ཀྱི་ལམ་ལས་ཕྱིར་མི་ལྡོག་པར་འགྱུར་བ་ངས་རྫུན་མ་ཡིན་པར་རྒྱལ་བའི་བཀའ་བཞིན་དུ་བཤད་པ་ཡིན་པའི་དཔང་པོ་ལ་ཕྱོགས་བཅུར་བཞུགས་པའི་རྒྱལ་བ་སྲས་བཅས་དང་འདིར་བླ་རུང་ཆོས་སྡེ་ཆེན་མོའི་ཁྲིམས་ལྡན་སྡེ་སྣོད་འཛིན་པ་རྣམས་བཞུགས་ཡོད་རྒྱུ་བོ་དེ་རེད། 
出有坏的教言何时亦无有更改，如果听闻出有坏的名号，就不会退转于菩提道，我不作假而是按照佛陀的教言宣说的，有安住十方的佛陀、菩萨和在座的喇荣五明佛学院诸位具戒持藏大德作证。

དེས་ན་ཁྱེད་རྣམ་པས་ཁས་ལེན་ཡག་པོ་རེ་གྱིས་སྟོན་པ་ཐུགས་རྗེ་ཅན་ལ་རྒྱུན་ཏུ་གསོལ་བ་ཐོབ།   བདག་ཅག་གི་སྟོན་པ་སངས་རྒྱས་བྱེད་པོ་ཡང་མུ་ནེ་མུ་ནེ་དེ་རེད།  སྤྱན་རས་གཟིགས་བྱང་ཆུབ་སེམས་དཔའི་མཆོག་ཏུ་གྱུར་བྱེད་པོ་ཡང་དེ་རེད།  རང་གིས་སྔགས་གང་སྒྲུབ་ན་བདེ་མྱུར་ཏུ་འགྲུབ་བྱེད་པོ་ཡང་དེ་རེད།  
所以，你们诸位以清净发愿（念诵本师名咒）在相续中祈祷本师大悲尊，能成我等本师佛陀者是‘莫内莫内’，能成殊胜观世音菩萨者也是它，以自己的咒语能成就一切的容易修法也是它。

ད་འབུམ་གཅིག་ཟེར་མ་འདུག  བྱེ་ཆུང་འདོན་ཐུབ་ན་བྱེ་ཆུང་།  བྱེ་ཆེན་འདོན་ཐུབ་ན་བྱེ་ཆེན།  དུང་ཕྱུར་འདོན་ཐུབ་ན་དུང་ཕྱུར་འདོན་རྒྱུ་ཁས་ལེན་གྱིས་དང་དེེ་ལས་ལྷག་པའི་ཆོས་ཞིག་སྒྲུབ་རྒྱུ་མེད་ནོའི་ཁེགས་ཁུར།   ཞེས་སོགས་རྒྱ་ཆེར་གསུངས་སོ།     །
现在，不只是限于十万，能念百万就念百万，能念千万就念千万，能念万万（亿）就念万万，绝对没有比发愿（念诵本师名咒）更殊胜的修法。”如是广大宣说。

78.真心有体，妄识无体【楞严经浅释】(宣化上人)

序分 · 三番破识

◎一九六八年宣化上人讲述于

美国加州三藩市佛教讲堂

开经偈
无上甚深微妙法　百千万劫难遭遇
我今见闻得受持　愿解如来真实义

L2如来安慰显发（分四）

M1标垂教深意　M2示常说妙心　

M3况真心有体　M4显妄识无体

今M1

【 尔时世尊开示阿难，及诸大众，欲令心入无生法忍。】

尔时世尊开示阿难，及诸大众，欲令心入无生法忍：阿难请佛开示未悟，释迦牟尼佛在这个时候，也就又对这个小弟弟生出一种怜悯而爱护的心了。于是，当尔之时，佛就开示阿难和在会的一切大众。做什么呢？就想要他们都得到无生法忍这种境界。怎么叫“无生法忍”？前几天讲过“生忍、法忍、无生法忍”，在这个地方，把“无生法忍”再略略讲一讲。

“无生法忍”，就没有生，也没有法了。没有什么生？没有法生，也没有法灭。在这个时候，这个证得无生法忍的人，他觉得这“四圣六凡”——四圣的法界，这叫三界之外的法界；六凡的法界，就是三界之内的法界。他看这个十法界没有最少的那个法生，也没有最少的那个法灭——没有生灭了。可是在每一个法的本体上，当体如如，它这个法的本体都是如如不动。

因为如如不动，所以它就没有生灭。那么他得到这种的境界，他忍可于心。本来要是不懂的，一听这个世间没有生灭了，一切万法什么的都没有了；心里就生出一种恐慌，就不能忍了。但是他忍可于心：“啊，就是这么回事了，没有什么地方出奇的。”他这时候证得相应的道。得到好像要证果而没有证果这个时候，这叫“相应”。相应这个时候，只可以怀之于心，心里自己知道。可是知道是知道，不能对任何人讲这个道理，讲也讲不来，说也说不出；这个时候，就叫“无生法忍”。

你能看山河大地、森罗万象，什么都是自性里边的事情。“三界唯心、万法唯识”，这一切一切的，你证得：“啊，都是不生不灭法！”在你看见山河大地、房廊屋舍，所有的都是一个实相，这就叫“无生法忍”。可是这个时候，你还没有正式证得，心里要忍受的。现在佛欲令所有的大众，都得到无生法忍这种境界。

M2示常说妙心

【 于师子座，摩阿难顶，而告之言：如来常说，诸法所生，唯心所现，一切因果、世界微尘，因心成体。】

于师子座，摩阿难顶，而告之言：佛欲令一切众生得入无生法忍，于是坐在师子座上，用手摩阿难的顶，对阿难就说了。“师子座”，并不是说佛骑着狮子，或坐着一头狮子，或者雕刻一个狮子来坐；是因为佛说法好像狮子吼，所以佛坐那儿，也就说是师子座。摩顶，就抚摩他的头；在佛教里头，表示一种最慈爱的摄受力量！

如来常说：如来我昔日常常地说。说什么呢？诸法所生，唯心所现：所有的一切法，就是由我们心里头所现出来的。“诸法”，是所有的一切法，包括世、出世间法。“所生”，从这儿生出来种种的法。一切因果、世界微尘，因心成体：所有这个世界上一切的因因果果，和微尘那么多的世界，都是因为我们这个心而成就的。所以在中国宗门所讲的机锋转语，古来的人说：“若人识得心，大地无寸土。”你若认识自己的心了，这个大地连一寸这么多的土都没有了。你说有什么？到什么地方去了？可惜我们人就都没有认识心，所以大地才这么多的土。

M3况真心有体

【 阿难！若诸世界，一切所有，其中乃至草叶缕结，诘其根元，咸有体性。纵令虚空，亦有名貌。何况清净妙净明心，性一切心，而自无体？】

佛叫了一声，说阿难哪！若诸世界，一切所有，其中乃至草叶缕结：假设这一切的世界，所有一切一切，都包括在内了。“其中”，就是在山河大地、森罗万象这个世界里头，乃至那最小的草、叶、细线、丝结。“缕”，是细丝；“结”，是丝结成结。诘其根元，咸有体性：你追究、找它那个根元，统统都有它各自的体性。“诘”，就是问。

纵令虚空，亦有名貌；何况清净妙净明心，性一切心，而自无体：就算这个虚空，也还有个“虚空”的名字，还有个虚空的相貌呢！所以一切一切的，都有形体。况且这种清净而妙净、妙明这种的心——这一切性的心，它怎么会没有体呢？它一定也有体的。

M4显妄识无体

【 若汝执吝分别觉观，所了知性，必为心者，此心即应离诸一切色香味触，诸尘事业，别有全性。如汝今者，承听我法，此则因声而有分别。纵灭一切见闻觉知，内守幽闲，犹为法尘，分别影事。】

若汝执吝分别觉观，所了知性，必为心者：“吝”，就是吝惜、不舍。假如你一定固执你那个见解、你那个成见、你那个主观，说是“分别觉知”这个观察力，它所能明白的这个性，就是你的心。此心即应离诸一切色香味触，诸尘事业，别有全性：你这个心，就应该离开一切的色、香、味、触，以及声和法等种种的尘，另外还有一个心存在。“色”，就是有形有色的。“香”，就是香、臭。“味”，就是味道。“触”，就是接触、触觉。这单单说“色、香、味、触”，没有说“声”、“法”；“诸尘”，也就包括“声”和“法”在里头。

“别有全性”，你要是一定说这个是心的话，它就应该和色、声、香、味、触、法没有关系，另外再有一个心和这色、香、味、触都不发生关系了。所以如果你说你“分别的这个心”，是你的心的话；那你这个心就应该离开色、香、味、触一切六尘的境界，另外“别有全性”，还有一个心存在。

因为佛所显露的这个真心，都在六根门头——眼、耳、鼻、舌、身、意，显出来这见性是不动不摇的，这才是一个真心。要是阿难所说的“分别觉观那个心”，就和六根没有关系了。所以佛说，若离开一切色、香、味、触这诸尘事业，离开这一切的境界，应该另外再有一个心。那么是不是这样呢？本来不是这样；不过佛这样来开示阿难，这样对他讲。

如汝今者，承听我法，此则因声而有分别：可是你现在不是这样！好像你现在在这儿听我讲法，你现在就因为这个声尘，而生出一种分别心；你并不是离开这个声尘，而另外有一个心。

纵灭一切见闻觉知，内守幽闲，犹为法尘，分别影事：纵然你能暂时息灭了见、闻、觉、知，你又能内里守住这种“幽闲”；实际上呢，这还是第六意识的作用，这还在法尘里头。

“内守幽闲”，你把见、闻、觉、知都灭去了，又能内里守住这种“幽闲”；你也没有见，也没有闻，也没有觉，也没有知了，这是“空”的境界这一种功夫了。“幽”，就是很清幽的。“闲”，什么事情也没有，好像什么事情也都不做了，很空空洞洞的。外道以为这种就是最高的境界了，坐在这个地方，他觉得无人、无我，什么都空了，连自己这个身体都没有了，他以为这是功夫，这叫“内守幽闲”。实际上，这还是前尘分别影事。

“内守幽闲”，这在功夫上来讲，这就是稍微得到一点轻安的境界。轻安，就是很少的这种安定。但是外道以为这个就到了极点了，就牢牢地守着，不叫这个功夫失去了。这是外道修这种“内守幽闲”的功夫。他觉得这种的境界是不错；实际上，“犹为法尘”，这还是第六意识的作用。

在眼、耳、鼻、舌、身这前五识，他灭了、没有了——眼睛，这个见也不向外跑了；闻，也不向外闻了；嗅，也不随什么味的境界转了；身，也不随触觉所转了；可是在意里边，内守幽闲。这“内守幽闲”，就是说第六意识；这第六意识有“独头意识”，它还在里边守着。这独头意识，好像我们一般人谁都会做梦，这个做梦的境界，就是第六意识的作用，这叫“第六独头意识”。在见、闻、觉、知都能灭尽了，这也还是在第六意识上用功夫呢！这外道的功夫，你觉得是很不错了；但是在佛教里来讲，这连一步也还没有走。这叫“内守幽闲”。

“犹为法尘，分别影事”，这还是在法尘里头，不过它很微细微细的，你觉察不到。这就叫在意里边很微细的这种分别影事，还是隐隐藏藏，是一种不真的境界。你不要在这个地方就得少为足，说：“哦，这就是坐禅坐出功夫来了！”这还要往前去进步，不要停止在这个地方；停止在这个地方，容易落到顽空上；落到顽空上，就对坐禅没有益处的。顽空，就是没有了，他这个见、闻、觉、知都灭了，什么都没有了。

《读书会》
八卦大演论
昔者圣人之作易也，始画八卦，以通神明之德，以类万物之情。以为分太极者两仪也，分四象者八卦也，成八卦者十六将也，司八卦者十二月也，分十六将者三十二候也，分十二月者二十四气也，分三十二候者六十四卦也，司二十四气者三十六旬也。进退于三百六十六日，屈伸于三百八十四爻。往来飞伏之理尽矣。孤虚消息之端极矣。三才之道，不可不及也；五行之义，不能复过也。翕之以幽明，张之以寒暑，会之以生死，申之以去就。祸福生焉，吉凶著焉；成败行焉，逆顺兴焉。贤者识其大者、远者，不贤者识其小者、近者。奉之者则顺，背之者则愆，圆立者称圣，偏据者号贤。
尝试论之曰：三才者，易之门户也；八卦者，易之径路也。引而伸之，终于六十四卦，天下之能事毕矣。陈而别之，极于三百八十四爻，天下之微理罄矣。夫阴阳之道，一向一背；天地之道，一升一降。故明暗相随，寒暑相因，刚柔相形，高下相倾，动静相乘，出入相藉。泯之者神也，形之者道也。可以一理征也，可以一端验也。
故天尊则地卑矣，水湿则火燥矣，山盈则泽虚矣，雷动则风适矣。是以天下有风，可以后矣；则地中有雷，可以复矣。天下有山，可以遁矣；则地上于泽，可以临矣。天地不交，可以否矣；则天地既交，可以泰矣。风行地上，可以观矣；则雷行天上，可以大壮矣。山附地上，可以剥矣；则火附天上，可以大有矣。风行水上，可谓涣矣；则水在地上，可以比矣。雷出地奋，可以豫矣；则风行天上，可以小畜矣。雷之与水，可作解矣；则风之与火，可以家人矣。雷在风上，可以恒矣；则风在雷上，可以益矣。风在地下，可以升矣；则雷在天下，可以无妄矣。风在水下，可以井矣；则雷在火下，可以噬嗑矣。风在泽下，可谓大过矣；则雷在山下，可为颐矣。雷在泽下，可以随矣；则风在山下，可为蛊矣。泽上有水，可为节矣；则山上有火，可为旅矣。雷在水下，可为屯矣；则风在火下，可为鼎矣。水在火上，可为既济矣；则火在水上，可为未济矣。泽中有火，可以革矣；则山下有水，可为蒙矣。火在地下，可以明夷矣；则水在天下，可为讼矣。地下有水，可为师矣；则山下有火，可为贲矣。泽上于天，可为矣；则泽下有水，可为困矣。山下有天，可以为大畜矣；则泽下有地，可以为萃矣。山在泽上，可为损矣；则泽在山上，可为咸矣。泽上有火，可为暌矣；则山上有水，可为蹇矣。上天下泽，可为履矣；则地下有山，可为谦矣。泽上有风，可为中孚矣；则山上有雷，可为小过矣。山上有风，可为渐矣；则泽上有雷，可以归妹矣。此天地以对成之义，阴阳反合之理。故卦相次，则反爻以成义，易之八卦是也。
八八相生，则错卦以与理，因而重之是也。故圣人之道，可纵焉，可横焉，可合焉，可离焉。逆而陈之，未縢逆焉；顺而别之，未尝顺焉。三画以变，虽天地之数，可无韬也。九六相推，虽万二千五百之浩荡，不能逾于三百八十四。三百八十四之纠纷，不能逾于六十四。重之以六十四，不能过于八卦。张之于八卦，不能过四象。纪之两仪，两仪之理达，而太极得矣。故古往今来，寒进暑退，死生乱动，是非滕结，未尝非两仪也。而未尝离太极也。故曰有寒有暑，则两仪不废也；无思无为，则太极未尝远也。见之则两仪，忘之则太极。夫然，故不舍二求一，未尝离动以求静，未尝离动以达静也。有可有不可，非圣人之谓也；无可无不可，是夫子之心也。
然天下之理，不可穷也；天下之性，不可尽也。有穷尽之地者，其唯圣心乎？有穷尽之路者，其唯圣言乎？故据沧海而观众水，则江河之会归可见也；登泰山而览群岳，则冈峦之本末可知也。是以贞一德之极，权六爻之变，振三才之柄，寻万方之动，又何往而不通乎？又何疑而不释乎？故孔子曰：“必也正名乎！”名者义之本也，非圣人孰能正之哉？若抑末执本，研精覃思，非圣人之书，则不读也；非圣人之言，则不取也。庶几乎神明之德可通乎？万物之情可类乎？未之思也，夫何远之有？君子可不务乎哉？ https://t.cn/R2WxlG9